BROİLER PİLİÇLERDE ASCİTES SORUNU
Ascites broiler piliçlerde görülen bir sağlık sorunudur.
ASCİTES NEDİR
Ascites broiler piliçlerde görülen bir sağlık sorunudur. Yumurtacı tavuk ırkları, örneğin Leghorn’lar ascitese karşı dirençlidir. Sorun daha çok broiler piliçlere aittir. Ascites oluşumu, kalp ile akciğerler arasında kan basıncının artması (pulmoner hipertansiyon) ile ortaya çıkar. Bozukluk, hayvanın vücut boşluğuna bir sıvının çok miktarda dolması şeklinde oluşur. Bu sıvı karaciğerden sızan lenf ve kan plazmasından ibarettir (passive liver cogession). Deri ve kaslarda koyu renk, deride yer yer mavilikler ve sürüde ölümlerin artması bozukluğun diğer belirtileridir. Sorunlu hayvanlar bir süre sonra genellikle ölürler. Eğer hayvan kesim gününe kadar yaşamını sürdürürse, kesimhanede ıskarta olarak ayrılacaktır.
ASCİDES’İN BROİLER ENDÜSTRİSİNE VERDİĞİ ZARAR
Broiler sürülerinde ascites olaylarının görülme sıklığının son yıllarda tüm dünyada artış gösterdiği bildirilmektedir ( Julian at al., 1990). Nitekim Maxwell ve Robertson (1997) 18 farklı ülkede yaptıkları bir araştırma sonucunda broiler sürülerinin yüzde 4,7 sinde ascites sorunu bulunduğunu belirlemişlerdir. Bir başka kaynağa göre Kanada’da broiler kesimhanelerinde ascitese bağlı toplam broiler itlafları 1986 da yüzde 3.5 iken 1994 te yüzde 19 a çıkmıştır. Bu rakam 1996 da yüzde 16 ve 2004 te yüzde 8.5 olarak belirlenmiştir (Agriculture andA gri-Food Canada 1996-2005). Ascites ile ilgili olarak2003 yılında Kanada broiler endüstrisinin kaybının 2.25 milyon dolar olduğu bildirilmiştir (Chicken Farmers of Canada 2004, Agriculture and Agrifood Canada, 2004). Ayrıca tüm dünya broiler endüstrisinde ascites nedeniyle oluşan kayıpların yılda 500 milyar ABD dolarından daha fazla olduğu tahmin edilmektedir.
Ülkemizde broiler endüstrisinin ascides sorunları nedeniyle uğradığı kayıplar konusunda yapılmış ciddi bir araştırma henüz yoktur. Ancak soğuk kış mevsimlerinde ve çok sıcak yaz aylarında ülkemizde broiler kümeslerinde ascides’e bağlı olarak değişik oranlarda kayıpların olduğu bilinmektedir.
ASCİTES’İN BELİRTİLERİ
Belirtiler: Karın boşluğunda seröz bir sıvı (kan plasması) toplanması, kaslarda ve deride koyu renk ve mavimsi kararma (siyanöz) hastalığın önemli belirtileridir. Sürüde ölümler olur ve kesimde ıskarta karkasların miktarı artar. Kalbin sağ atrimunda genişleme görülür. Sekonder enfeksiyonlar oluşur.
ASCİTES OLUŞUMUNUN NEDENLERİ
Broiler Civcivler bu bozukluğa çok yatkındır. Erkek civcivler ascites’e dişilerden daha da yatkın olurlar. Buna karşılık bazı tavuk ırkları aynı büyüme temposunda, daha az oksijene ihtiyaç duyarlar ve bu soruna karşı daha dirençlidirler. Günümüzde broiler civcivler, çok hızlı canlı ağırlık artışları kazanacak şekilde devamlı ıslah edilmektedir. Ascites vakalarının artış nedeni bu gelişmeyle de ilişkilidir.
Soğuk kümeslerde hayvanların normal vücut sıcaklığını koruyabilmeleri için metabolizmaları hızlanır. Gereği gibi izole edilmemiş ve ısıtılamayan kümeslerde civciv ve piliçlerin üşümeleri ascites oluşumunu artıran en önemli nedendir. Bazı kümeslerde geceleri havanın soğuması da ascites oluşumuna yol açabilir. Serin kümeslerde barındırılmış ve canlı ağırlık artışı iyi olan sürülerde ascites oluşumuna daha fazla rastlamak mümkündür. İlk hafta ve özellikle ilk beş gün içerisinde soğuk koşullar altında bırakılmış ve üşümüş civcivlerin metabolik faaliyetleri bundan sonraki birkaç hafta boyunca değişecektir ve bu hayvanlarda daha fazla ascites sorunları gözlenecektir. Soğuk hava aynı zamanda, kanın yoğunlaşmasına, viskositesinin artmasına ve kan basıncının yükselmesine neden olur. Sıcaklık metabolizmayı hızlandırır.
Bazı yem ham maddeleri ve özellikle et kemik unu ve tavuk unu gibi maddelerin rasyonda yüksek oranlarda kullanılması metabolizmayı artırır ve ascites olma şansını yükseltir. Yüksek proteinli ve pelet şeklinde hazırlanmış karma yemlerin de metabolizmanın yükselmesine neden olduğu bilinmektedir. Bunun yanında bazı kimyasal maddeler ve ilaçlar da metabolizmayı artırarak ascitese ortam hazırlar. Sularla fazla Klor verilmesi ya da yemlere devamlı antibakteriyel ilaçlar katılması da ascitesin oluşumuna yardımcı olur.
Stres, plazmadaki kortikosteron miktarıyla, heterofil / lenfosit oranını artırır. Stres büyüme hızını ve yem tüketimini yavaşlatır. Stresin nasıl olup da ascitese yol açtığı yönünde kanıt bulunamamıştır. Genel olarak değişik fizyolojik mekanizmalar olaya karışmaktadır. Eğer C vitamini ascitesi azaltmakta ise, etkisi stresi azaltarak değildir. Büyük bir ihtimalle, C vitamini metabolizmayı düşürerek ısı üretiminin azalmasına ve böylece ascitesin daha az oluşmasına neden olmaktadır.
Deniz seviyesinden 1500 m ve daha yüksek olan yerlerde oksijenin azlığı erythropoietin üretimini kamçılar bu da vücudun daha fazla kan hücresi yapmasını sağlar. Böylece kan viskozitesi artar. Solunum sorunlarına bağlı oksijen yetmezliği (raşitizm, akciğer sorunları vb) de ascites’e neden olur. Kanatlı hayvanlar küçük, sağlam kan kapillarlarına ve büyük çekirdekli kan hücrelerine sahip oldukları için kan akışkanlığının yavaşlaması diğer canlılara göre daha önemli ölçüde akciğer hipertansiyonuna neden olmaktadır. Özellikle de broiler civcivlerde bu sorun daha fazla gözlenmektedir. Kan hücrelerinin akciğerdeki küçük kapillar damarlara bükülerek girebilmesi ascites oluşumunda önemli bir etmendir. Broiler civcivlerin kan hücreleri yumurtacı hayvanlar ve özellikle Leghorn’larda olduğu kadar esnek değildir.
Memeli canlılar için toksik düzeylerde olmayan yemdeki ya da sudaki sodyum da genç piliçlerde akciğer hipertansiyonuna bağlı ascitesin oluşumunda etkili olabilir. Yüksek miktarda sodyum alınmasının akciğerde ödemlere neden olduğu bilinmektedir. Karın bölgesindeki hava keselerine karaciğer ve bağırsaklardan ve hatta büyüyen göğüs kasından baskı oluşması, hayvanın solunum yapmasını güçleştirir. Bu durum hypoksi’ye neden olur ki bu da ascitesin en önemli oluşum mekanizmalarından biridir. Bu durum aynı zamanda daha fazla hava girişini sağlamak üzere solunum sayısının artmasına metabolizmanın hızlanmasına ve oksijen ihtiyacının artmasına yol açar. Hava keselerinin enfeksiyonu da oksijen yetmezliğine yol açarak dolaylı yoldan ascites oluşumunu kolaylaştırır.
Ascitesin meydana gelmesine kötü bakım koşullarının çok etkisi olduğu söylenebilir. Raşitizm, aspergillosis ve aşırı sodyum tüketimine bağlı olarak oluşan ascites olayları da işin başında özel nedenlere yani kötü bakım koşullarına bağlıdır.
SONUÇ VE ÖNLEMLER
Broiler piliçlerde ascites’in oluşmasına yol açan önemli etkenler şöyle özetlenebilir;
- Hayvanlarda büyüme hızının artmış olması
- Kuluçkahanede ve kümeste kötü havalandırma koşulları ve oksijen / karbondioksit dengesizliği.
- Kış aylarında kümeslerin yeterince ısıtılmaması ve iyi havalandırılmaması.
- Bazı besin maddeleri ve onlarla alınan bazı kimyasal maddeler nedeni ile kan dolaşımı hızının artması.
- Sıcak hava koşulları ve başka nedenlerle kanın yoğunlaşması, alyuvarların hareketinin azalması ya da akciğerlerin vaskuler kapasitelerinin azalması sonucu kan akış hızının engellenmesi.
- Enerji düzeyi yüksek yem rasyonlarının kullanımı.
Broiler sürülerinde ascitesle ilgili sorunlara karşı kuluçkahane ve kümeslerin iklim koşulları broilerlerin gereksinimlerine uygun olarak ayarlanmalıdır. Bu yerlerin gereği kadar havalandırılması ve ısıtılması gerekir. Yemlerde küf ve gereğinden fazla tuz bulunmamalıdır. Yemde çeşitli kimyasal maddelerin sürekli kullanılmamasına özen gösterilmelidir.
